- درشتی کردن (دَ / دِ گَ دِ)
تندی کردن. مفالطت کردن. پرخاش کردن. تشدد کردن. بسختی و تندی رفتار کردن. (ناظم الاطباء). سختی کردن. خشونت کردن. سخت گرفتن. سختگیری کردن. تبکیت. تغلیظ. تقریع. (منتهی الارب). عنف. (دهار). غلظه. (ترجمان القرآن جرجانی). کید. (منتهی الارب) : عمر دو زن بزنی خواست و ایشان نخواستند یکی ام ابان بود گفت او را نخواهم که با زنان ترش روی بود و درشتی کند و در بسته دارد، و دیگر ام کلثوم دختر ابوبکر. (ترجمه طبری بلعمی).
درشتی کنم زین سپس روز چند
که پیدا شود مهر و داد از گزند.
فردوسی.
بزور آنکه با باده کشتی کند
فکنده شود گر درشتی کند.
فردوسی.
درشتی مکن با گنه کار نیز
که بی ارج شد بر دلم گنج و چیز.
فردوسی.
چو کارت به نرمی نگردد نکوی
درشتی کن آنگاه و پس رزم جوی.
فردوسی.
گر از من همی باز جوئی سخن
به جنگ برادر درشتی مکن.
فردوسی.
من کرده درشتی و تو نرمی
از من همه سردی از تو گرمی.
نظامی.
درشتی کردنم نز خارپشتی است
بسا نرمی که در زیر درشتی است.
نظامی.
نه چندان درشتی کن که از تو سیر شوند و نه چندان نرمی که بر تو دلیر گردند. (گلستان). یعنی تا خوب و لطیفند درشتی کنند و چون درشت شوند تلطف کنند. (گلستان سعدی).
نشاید که بر کس درشتی کنی
چو خود را به تأویل پشتی کنی.
سعدی.
گر از حاکمان سختت آید سخن
تو بر زیردستان درشتی مکن.
سعدی.
درشتی کند با غریبان کسی
که نابوده باشد به غربت بسی.
سعدی.
بر دهاقین و غیر ایشان بسی شدت و درشتی کردی. (تاریخ قم ص 245).
می کند هموار سوهان تیغ ناهموار را
هر کجا باید درشتی کرد همواری چه سود.
صائب.
مجالحه، با هم ترشی و درشتی کردن. (از منتهی الارب).
- درشتی کردن در سخن، کلمات خشن گفتن. سخن با کسی درشت گفتن. (یادداشت مرحوم دهخدا) : مگر خردی فراموش کردی که درشتی می کنی. (گلستان سعدی).
به گفتن درشتی مکن بر امیر
چو بینی که سختی کند سست گیر.
سعدی.
تقعیط، درشتی کردن درسخن. مخاشنه، درشتی کردن با کسی در سخن یا در کار. (از منتهی الارب)
درشتی کنم زین سپس روز چند
که پیدا شود مهر و داد از گزند.
فردوسی.
بزور آنکه با باده کشتی کند
فکنده شود گر درشتی کند.
فردوسی.
درشتی مکن با گنه کار نیز
که بی ارج شد بر دلم گنج و چیز.
فردوسی.
چو کارت به نرمی نگردد نکوی
درشتی کن آنگاه و پس رزم جوی.
فردوسی.
گر از من همی باز جوئی سخن
به جنگ برادر درشتی مکن.
فردوسی.
من کرده درشتی و تو نرمی
از من همه سردی از تو گرمی.
نظامی.
درشتی کردنم نز خارپشتی است
بسا نرمی که در زیر درشتی است.
نظامی.
نه چندان درشتی کن که از تو سیر شوند و نه چندان نرمی که بر تو دلیر گردند. (گلستان). یعنی تا خوب و لطیفند درشتی کنند و چون درشت شوند تلطف کنند. (گلستان سعدی).
نشاید که بر کس درشتی کنی
چو خود را به تأویل پشتی کنی.
سعدی.
گر از حاکمان سختت آید سخن
تو بر زیردستان درشتی مکن.
سعدی.
درشتی کند با غریبان کسی
که نابوده باشد به غربت بسی.
سعدی.
بر دهاقین و غیر ایشان بسی شدت و درشتی کردی. (تاریخ قم ص 245).
می کند هموار سوهان تیغ ناهموار را
هر کجا باید درشتی کرد همواری چه سود.
صائب.
مجالحه، با هم ترشی و درشتی کردن. (از منتهی الارب).
- درشتی کردن در سخن، کلمات خشن گفتن. سخن با کسی درشت گفتن. (یادداشت مرحوم دهخدا) : مگر خردی فراموش کردی که درشتی می کنی. (گلستان سعدی).
به گفتن درشتی مکن بر امیر
چو بینی که سختی کند سست گیر.
سعدی.
تقعیط، درشتی کردن درسخن. مخاشنه، درشتی کردن با کسی در سخن یا در کار. (از منتهی الارب)
